آشنایی با ام‌پاکس، علائم، تشخیص و درمان در ۲۰۲۴| دیجیاتو_اسپایدر

«آبله میمون» (Monkeypox) یا «ام‌پاکس» (Mpox) بیماری عفونی است که ویروس آبله میمون ناقل آن است. در موارد خفیف ابتلا به این بیماری، علائمی نظیر تب، سردرد، تورم غدد لنفاوی، ضعف عمومی و ابراز بثورات پوستی شایع است. اخیراً موارد ابتلای انسان به این بیماری افزایش یافته؛ به‌ همین‌ علت می‌خواهیم در این نوشته با این بیماری، علائم، راه‌های انتقال و نحوه درمان آن آشنا شویم. با دیجیاتو همراه باشید.

آبله میمون چیست؟

آبله میمون بیماری ویروسی از خانواده ویروس‌های آبله است. این بیماری می‌تواند از جانوران یا انسان‌های مبتلا منتقل بشود. آبله میمون علائمی شبیه بیماری آبله در بیمار تشکیل می‌کند. (آبله در ۱۹۸۰ ریشه‌کن شد.) به حرف های سازمان جهانی بهداشت (WHO)، این بیماری نسبتاً خفیف‌تر از آبله است و درصورتی‌که حاد نشده باشد، می‌توان با مصرف برخی دارو‌ها و مراقبت‌های پزشکی آن را کنترل و درمان کرد.

علائم ابتلا به بیماری آبله میمون چیست؟

دوران نهفتگی این بیماری، از ابتلا تا ابراز علائم، نزدیک به ۷ تا ۱۴ روز است که می‌تواند بین ۵ تا ۲۱ روز نیز طول بکشد. ابتلا به این بیماری به ۲ مرحله تقسیم می‌بشود:

۱- مرحله اولیه (مرحله پیش‌رونده): دوره هجوم ویروس به بدن که طبق معمولً از روز ۱ تا ۵ ابتلا به ویروس خود را مشخص می کند و با علائم زیر همراه است:

• تب
• سردرد شدید
• التهاب غدد لنفاوی
• کمردرد و درد عضلانی
• خستگی شدید و ضعف عمومی

۲- مرحله بثورات پوستی: التهاب پوستی این بیماری ۱ تا ۳ روز بعد از ابراز تب در بیمار تشکیل می‌بشود و با علائم زیر همراه است:

• ظاهر شدن جوش‌ها و بثورات پوستی روی صورت و دیگر اندام‌ها
• خارش پوست
• در برخی موارد، علائم تنفسی همانند سرفه و گلودرد
• علائم گوارشی همانند تهوع، استفراغ و اسهال

بثورات پوستی ۹۵ درصد موارد ابتلا روی صورت، ۷۵ درصد کف دست و بین انگشتان پا، ۷۰ درصد غشای دهانی، ۳۰ درصد روی اندام تناسلی و ۲۰ درصد در چشم تشکیل خواهد شد. این جوش‌ها ابتدا به‌صورت لکه‌های کوچک قرمز می باشند، سپس به تاول تبدیل خواهد شد، درنهایت خشک شده و به زخم تبدیل خواهد شد.

ام‌پاکس زیاد تر فرد مبتلا را محدود می‌کند و علائم آن بین ۲ تا ۴ هفته در بدن باقی می‌ماند. موارد شدید ابتلا به این بیماری بین کودکان، زنان باردار و افراد دچار نقص ایمنی عرصه‌ای دیده می‌بشود و شدت آن با حالت سلامت بدن فرد مرتبط است. در موارد ابتلای شدید امکان پذیر عوارضی همانند عفونت‌های ثانویه، عفونت ریه‌ها، عفونت خونی، التهاب مغز و عفونت قرنیه (که می‌تواند تبدیل ازدست‌دادن بینایی بشود) رخ دهد.

علائم در کودکان

این بیماری علائم شبیهی در کودکان و بزرگسالان تشکیل می‌کند؛ بااین‌حال گزارش‌ها حاکی از آن‌اند که به‌علت این که سیستم ایمنی بدن کودکان کامل گسترش نیافته، شدت علائم این بیماری در آن‌ها زیاد تر از بزرگسالان است. مشکلات تنفسی و گوارشی (که ذکر شد) در کودکان مبتلا به ام‌پاکس شایع است. به‌ همین‌ علت پیشنهاد می‌بشود درصورت مشاهده هرگونه علائم مشکوک یا معاشرت کودک با افراد مبتلا، فوراً به پزشک مراجه بشود. درمان سریع و مراقبت مناسب می‌تواند به افت شدت بیماری و جلوگیری از عوارض آن پشتیبانی کند.

آیا آبله میمون خطرناک است؟

زیاد تر افراد مبتلا بعد از چند هفته بهبود اشکار می‌کنند بااین‌حال این بیماری در برخی موارد می‌تواند کشنده باشد. به‌طورکلی، شدت این بیماری در افراد متفاوت است؛ در افراد بزرگسال که از نظر بدنی سالم می باشند، این بیماری زیاد تر با علائم خفیف ظاهر می‌بشود اما در گروه‌های پرخطر (کودکان، زنان باردار و افراد با نقص ایمنی) می‌تواند شدید باشد و تبدیل مرگ بشود.

دانشمندان ۲ سویه از ویروس آبله میمون را شناسایی کرده‌اند: کلاد (۱) یا کلاد کنگو در آفریقای مرکزی و کلاد (۲) یا کلاد غرب آفریقا. به حرف های دانشمندان، کلاد کنگو علائم شدیدتری دارد و امکان پذیر مقدار مرگ‌ومیر در آن به ۱۰ درصد برسد. اکنون نیز در جمهوری دموکراتیک کنگو زیاد فعال است. مقدار مرگ‌ومیر کلاد غرب آفریقا کمتر است؛ نزدیک به ۱ تا ۳ درصد. سال ۲۰۲۲، سویه دوم، همه‌گیری جهانی را در پی داشت و در کشورهای آسیایی و اروپایی گسترش یافت.

درکل، آبله میمون می‌تواند بیماری کشنده‌ای باشد اما در زیاد تر موارد تهدیدی جدی برای زندگی فرد نیست. مقدار کشنده بودن این بیماری بسته به نوع ویروس، حالت سلامت فرد و شرایط منطقه‌ای متفاوت است اما به‌طورکلی، مقدار خطر این بیماری کمتر از بیماری آبله انسانی (که قبلاً ریشه‌کن‌شده) است.

آبله میمون چطور منتقل می‌بشود؟

این بیماری می‌تواند از جانور، انسان مبتلا یا اشیای آلوده به انسان منتقل بشود.

انتقال از جانور به انسان: تماس مستقیم با خون، مایعات بدن و مخاط جانور، تماس مستقیم با زخم‌های پوستی جانور آلوده، گازگرفتن یا خراشیده شدن توسط جانور و مصرف گوشت خام یا نیمه‌پخته حیوان آلوده (گوشتی که کامل پخته نشده باشد.)، ازجمله راه‌های انتقال ویروس آبله میمون به انسان می باشند.

انتقال از انسان به انسان: این ویروس از طریق تماس نزدیک و طویل‌زمان با ترشحات ریوی و تنفسی (عطسه، سرفه) فرد آلوده، تماس با زخم‌ها و ضایعات پوستی او (تاول‌ها)، مایعات بدن او (بزاق، خون، ترشحات جنسی) و برقراری رابطه جنسی محافظت‌نشده با فرد آلوده به انسان منتقل می‌بشود.

انتقال از اشیا به انسان: لمس سطوح و اشیای آلوده به ویروس نیز می‌تواند تبدیل انتقال ویروس بشود.

به‌طورکلی، افرادی که در نزدیکی و معاشرت با افراد مبتلا به آبله میمون می باشند، پزشکان و کارمندان قسمت سلامت، نوزادان، کودکان، خانم‌های باردار، افرادی که دچار نقص سیستم ایمنی بدن می باشند و نیز افرادی که در مناطق جنگلی یا نزدیک این مناطق زندگی می‌کنند، به‌علت نزدیکی به محل زندگی حیوانات، زیاد تر در معرض خطر ابتلا به آبله میمون قرار دارند.

درمان بیماری آبله میمون

بیماری و راه حلهای درمانی بالینی آن بر پایه علائم بالینی، سابقه تماس با حیوانات یا افراد آلوده و نتایج آزمایش‌های گوناگون تشخیص داده خواهد شد. راه حلهای درمان باید تحت نظر پزشک متخصص انجام بشود و تا آخر علائم بیماری، کنترل عوارض آن و جلوگیری از مشکلات آینده در فرد ادامه یابد.

بیماران باید مایعات و غذای کافی مصرف کنند تا حالت سطح مواد مغذی در بدن آن‌ها پایدار بماند. این چنین داروی آنتی‌ویروس «تکوویریمات» (Tecovirimat) که اولین‌ بار برای درمان آبله تجویز شد، مجوز درمان آبله میمون را از سمت انجمن طب اروپا (EMA – European Medical Association) دریافت کرده است.

تست PCR و آزمایش‌های سرولوژی برای تشخیص ویروس در مثالهای بالینی ازجمله خون و ضایعات پوستی منفعت گیری خواهد شد.

پیشنهاد‌های مراقبتی به فرد بیمار:

• فرد بایستی در وهله اول به پزشک مراجعه کند.
• به تجویز پزشک، از مسکن‌ها و داروها برای افت درد عضلانی و تب‌ منفعت گیری کند.
• سطح آب بدن خود را بالا نگه دارد و مایعات زیاد بنوشد.
• غذای کافی و مغذی مصرف کند.
• از خاراندن پوست خود خودداری کنند.
• حتی‌المقدور روی زخم‌ها باز باشد و زخم‌ها پوشانده نشوند تا سریع تر بهبود یابند.
• بثورات پوستی مداوم ضدعفونی شوند.
• خواب کافی داشته باشد.

آیا بیماری آبله میمون واکسن دارد؟

مطابق مطالعات، به‌ نظر می‌رسد واکسن‌های آبله تا ۸۵ درصد در جلوگیری از ابتلا به آبله میمون موفق بوده‌اند. به‌ همین‌ علت افرادی که واکسیناسیون اولیه آبله را دریافت کرده‌اند، در معرض خطر کمتری قرار دارند. اگر فردی واکسن آبله دریافت کرده باشد، زخمی روی بازوی خود دارد که به آن «نشانه آبله‌کوبی» می‌گویند.

واکسن‌های ACAM2000 و JYNNEOS که برای آبله منفعت گیری خواهد شد، می‌توانند در پیشگیری از آبله میمون مؤثر باشند. واکسن JYNNEOS در دو دوز تزریق می‌بشود و چند هفته بعد از دریافت دوز دوم، محافظت کامل حاصل می‌بشود. واکسن ACAM2000 طبق معمولً در یک دوز تزریق می‌بشود و محافظت تقریباً یک ماه بعد از تزریق تشکیل می‌بشود.

چطور از ابتلا به آبله میمون جلوگیری کنیم؟

استراتژی مهم سازمان جهانی بهداشت برای افت ابتلا به این بیماری آگاهی‌بخشی درمورد عوامل ابتلا به آبله میمون و افزایش آگاهی عمومی درمورد راه حلهای جلوگیری از ابتلا به آن است. بااین‌حال با به‌کارگیری راه حلهای پیشگیرانه می‌توان از ابتلا به این بیماری جلوگیری کرد:

• از ربط مستقیم با افراد مبتلا خودداری کنیم. زمان ربط با فرد آلوده، از دستکش و ماسک منفعت گیری کنیم.
• تلاش کنیم با اشیا و وسایل شخص بیمار تماس نداشته باشیم.
• گوشت‌هایی که برای تهیه غذا منفعت گیری خواهد شد، کامل پخته شوند؛ از خوردن گوشت خام یا نیمه‌پخته زمان همه‌گیری، خودداری بشود.
• زمان همه‌گیری، از تماس با حیوانات وحشی، به‌خصوص حیوانات بیمار یا مرده خودداری کنیم.
• شستن مرتب دست‌ها با آب و صابون و منفعت گیری از مواد ضدعفونی‌کننده بر پایه الکل می‌تواند خطر انتقال ویروس را افت دهد.
• درمورد علائم، راه حلهای انتقال و راه‌های پیشگیری از بیماری آبله میمونی را مطالعه کنیم.

آبله میمون از کجا آمده است؟

این بیماری اولین‌ بار سال ۱۹۵۸، بین میمون‌های ماکاک که برای تحقیقات مربوط به واکسن فلج اطفال، از سنگاپور به دانمارک آورده شده بودند، شناسایی شد. این بیماری جهت تاول‌هایی در بین میمون‌ها شده می بود. دانشمندان نخستین مورد آلودگی به این بیماری را در میمون‌ها شناسایی کردند و به‌ همین‌ علت نام آن را آبله میمون گذاشتند اما منشأ مهم این ویروس ناشناخته باقی مانده است.

در طبیعت، تعداد بسیاری از گونه‌های جانوری آلوده به ویروس آبله میمون یافت شده‌اند. شواهدی در آفریقا حاکی از آن است که جوندگانی نظیر موش صحرایی گامبیایی، سنجاب طنابی، سنجاب درختی، موش زمستان‌خواب، نخستی‌سانان و دیگر گونه‌های دیگر نیز می‌توانند میزبان و انتقال‌دهنده این ویروس باشند. پژوهشگران گمان خواهند داد جوندگان آفریقایی منشأ بیماری ام‌پاکس باشند.

آبله میمون در ایران

اغاز سال ۱۴۰۱ چندین سرزمین ازجمه ایران، گزارش‌هایی از موارد احتمالی یا مشکوک به آبله میمون داشتند اما به حرف های مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، ایران تا بحال جزو مناطق «سطح هشدار پایین» سازمان بهداشت جهانی در بیماری آبله میمونی بوده است. به حرف های معاون این مرکز، «تا بحال موردی از آبله میمونی در ایران شناسایی نشده است.»

بر پایه گزارش CDC (به‌روزرسانی ۲۸ مرداد ۱۴۰۳)، تا بحال در کشورهای همسایه ایران ۱۲ مورد ابتلا به آبله میمون در ترکیه تشخیص داده شده است، ۱ مورد در مراکش، ۲۷ مورد در لبنان، ۷ مورد در پاکستان، ۱۶ مورد در امارات متحد عربی، ۵ مورد در قطر و ۸ مورد در عربستان سعودی.

باتوجه‌به گسترش بیماری در کشورهای همسایه، دور از انتظار نیست این بیماری به ایران هم راه یابد؛ به این علت باید مراقبت‌ها و عمل های ملزوم بیش‌ازپیش انجام بشود. مطابق اظهار تازه وزارت بهداشت، این وزارت‌خانه «به‌منظور مدیریت و پیشگیری از آبله میمونی، تمهیدات اختصاصی‌ای برای افرادی که از کشورهای آفریقایی، به‌اختصاصی جمهوری دموکراتیک کنگو، داخل ایران خواهد شد، درنظر گرفته است.»

تفاوت آبله میمون با آبله مرغان

شواهد آزمایشگاهی مشخص می کند علائم ام‌پاکس شباهت بسیاری به علائم آبله مرغان دارد اما این ۲ بیماری تفاوت‌هایی هم دارند:

• ام‌پاکس ویروسی از خانواده ویروس‌های پاکس‌ویریده است اما آبله مرغان از خانواده هرپس‌ویریده است.
• التهاب غدد لنفاوی از علائم ام‌پاکس است اما طبق معمولً در آبله مرغان رخ نمی‌دهد.
• ام‌پاکس می‌تواند از طریق جانوران نیز منتقل بشود درحالی‌که آبله مرغان از طریق انسان منتقل می‌بشود.
• بثورات پوستی در آبله مرغان اندازه بزرگ‌تری نسبت به ام‌پاکس دارند.
• علائم آبله مرغان تا ۲ هفته کامل بهبود می‌یابند اما بهبود علائم ام‌پاکس بین ۲ تا ۴ هفته طول می‌کشد.
• آبله مرغان در قیاس با ام‌پاکس مسری‌تر است و راحت‌تر گسترش می‌یابد.
• در ام‌پاکس، بثورات پوستی زیاد تر در صورت، کف دست‌ها و پاها دیده خواهد شد اما در آبله مرغان، بثورات روی صورت، شکم و تنه دیده خواهد شد.

همه‌گیری ام‌پاکس

موارد ابتلای انسان به این بیماری سال ۱۹۷۰ میلادی (۱۳۴۹) در جمهوری کنگو شناسایی شد. بعد از ریشه‌کن شدن بیماری آبله و توقف واکسیناسیون آن، بیماری آبله میمون گسترش یافت و موارد فرد دیگر در ۱۱ سرزمین آفریقایی ازجمله جمهوری کنگو، گابن، ساحل عاج، لیبی، نیجریه، سیرالئون، کامرون، آفریقای مرکزی و بنین گزارش شد.

ابتدا، این بیماری بین ساکنان آفریقا شیوع اشکار کرد و سال ۲۰۰۳ (۱۳۸۲)، اولین مورد ابتلای انسانی در خارج از آفریقا، در ایالات متحده گزارش شد. همان سال، همه‌گیری در ایالات متحده رقم خورد و درمجموع ۸۱ مورد انسانی بین افرادی که در تماس نزدیک با سنجاب دشتی بودند، گزارش شد.

اگرچه آبله میمون بیماری بومی کشورهای مرکز و غرب آفریقا در نظر گرفته می‌بشود، به حرف های دکتر «تدروس ادهانوم قبریسوس»، دبیرکل سازمان جهانی بهداشت، این بیماری شرایط شیوع زیاد تر در دیگر کشورهای آفریقایی و به گمان زیادً خارج از این قاره را دارد. آبله میمون با مسافرانی از نیجریه به دفعات، به فلسطین اشغالی، بریتانیا، سنگاپور و ایالات متحده آمریکا منتقل شده است.

اخیراً سازمان جهانی بهداشت در بیانیه‌ای، افزایش ابتلا به بیماری آبله میمون در کشورهای آفریقایی را حالت اضطراری بهداشت عمومی (PHEIC) با نگرانی بین‌المللی خبرداد. اکنون (۲۰۲۴)، تعداد موارد گزارش‌شده در سال جاری با بیشتر از ۱۵۶۰۰ مورد و مرگ ۵۳۷ نفر، از مجموع سال قبل نیز فراتر رفته است.

جمع‌بندی

در این نوشته با آبله میمون، علائم، راه حلهای انتقال و درمان آن آشنا شدیم. دانستیم که آبله میمون بیماری ویروسی است که می‌تواند از جانوران یا انسان مبتلا، به انسان سالم منتقل بشود. علائم این بیماری در ۲ مرحله ابراز می‌کنند؛ در مرحله اول، تب، خستگی، سردردهای شدید، تورم غدد لنفاوی و ضعف عمومی تشکیل می‌بشود و در مرحله دوم، بثورات پوستی ظاهر خواهد شد.

این بیماری به‌طورکلی خطرناک نیست اما بسته به نوع ویروس و حالت سلامت و سیستم ایمنی فرد مبتلا می‌تواند خفیف یا شدید باشد. اگر در افراد گروه‌های پرخطر، کودکان، زنان باردار و افرادی که نقص ایمنی عرصه‌ای دارند، موارد شدید رخ دهد، می‌تواند تبدیل مرگ فرد بشود.

به‌علت شباهت زیاد بیماری ام‌پاکس و آبله مرغان، از واکسن‌ها و راه حلهای درمانی آبله مرغان برای این بیماری منفعت گیری می‌بشود.

سؤالات متداول