نوشته و ویرایش شده توسط تیم اسپایدر
تفکر انتقادی یکی از مفاهیم مهم و بنیادین دنیای مدرن است که در همه جنبه‌های زندگی فردی و اجتماعی نقش حیاتی دارد. تفکر انتقادی به فرد پشتیبانی می‌کند تا بتواند مسائل را به روشای منطقی، عمیق و آگاهانه بازدید کند و از روی شواهد و دلایل تصمیم‌گیری کند. در دنیای پرآشوب امروز که اطلاعات از هر سوی به ما دعوا می‌کنند، توانایی تفکر انتقادی می‌تواند تفاوت بسیاری در چگونگی تجزیه و تحلیل اخبار، روابط اجتماعی و مسائل حرفه‌ای تشکیل کند.
در این مقاله، علاوه بر تعریف و ویژگی‌های تفکر انتقادی، به بازدید اهمیت آن در دنیای مدرن و کاربردهای آن در جنبه‌های گوناگون زندگی خواهیم پرداخت و مثال‌هایی از زندگی روزمره و حرفه‌ای برای روشن‌تر شدن مفهوم این توانایی آورده خواهد شد.
تعریف تفکر انتقادی
تفکر انتقادی به معنی توانایی برسی و تجزیه و تحلیل اطلاعات و دلایلها به‌طور منطقی و مستند است. در این فرآیند، فرد تلاش می‌کند تا به جای پذیرفتن کورکورانه اطلاعات، آنها را با دقت بازدید کرده، منبع های آنها را برسی کند و در نهایت به نتیجه‌گیری‌های مبتنی بر شواهد برسد. این توانایی به فرد پشتیبانی می‌کند تا در برابر مطالب و نظرات متفاوت از خود، عکس العمل صحیح نشان دهد و بتواند راه‌حل‌های منطقی برای مشکلات بیابد.
تعریف تفکر انتقادی از نظر متفکران
تفکر انتقادی تنها به معنی یافتن عیب نیست. بلکه به معنی برسی شواهد از منبع های گوناگون و رسیدن به نتیجه‌گیری‌های منطقی است. مسئله مهم دیگر این است که تفکر انتقاد با وجود اصول ثابت، می‌تواند از نظر متفکران گوناگون تعاریف متغیری داشته باشند:
آخرین مطالب
«تفکر فعال، مداوم و با دقت درمورد هر باور یا شکل فرضی از دانش، با دقت به دلایل حمایتکننده آن و نتیجه‌گیری‌های بیشتری که به آن منتهی می‌بشود.»
جان دیویی (۱۸۵۹-۱۹۵۲) – فیلسوف آمریکایی و پدر تفکر انتقادی
«تفکر انتقادی فرآیندی ذهنی و منظم است که به طور فعال و ماهرانه به مفهوم‌سازی، کاربرد، تحلیل، ترکیب و/یا برسی اطلاعات گردآوری‌شده از یا تولیدشده توسط مشاهده، توانایی، تأمل، استدلال یا ربط می‌پردازد، به گفتن راهنمایی برای باور و عمل.»
مایکل اسکریون و ریچارد پل
«تفکر انتقادی قضاوتی موثر و خودتنظیمی است که تبدیل تفسیر، تحلیل، استنباط، توضیح، برسی و تنظیم مجدد تفکر برای تصمیم‌گیری درمورد آنچه باید باور کرد و انجام داد، می‌بشود.»
پیتر ای. فاکیونه
تفکر انتقادی هنر انجام قضاوت‌های شفاف و منطقی بر ساس تفسیر، فهمیدن، کاربرد و ترکیب شواهد جمع‌آوری شده از مشاهده، مطالعه و آزمایش است.
تی. برنز و اس. سینفیلد (۲۰۱۶) توانایی‌های الزامی مطالعه: راهنمای کامل برای پیروزی در دانشگاه (چاپ چهارم)، لندن: انتشارات سیج، صفحه ۹۴.
۹ ویژگی تفکر انتقادی
تفکر انتقادی دارای ویژگی‌هایی است که علتمی‌بشود فرد بتواند به‌طور مؤثر از این توانایی در مسائل گوناگون منفعت گیری کند. برخی از ویژگی‌های بارز تفکر انتقادی و متفکر انتقادی عبارت هستند از:
۱. کنجکاوی
- توضیح: کنجکاوی نیروی محرکه پشت جستجوی دانش و فهمیدن است. افراد کنجکاو دارای تمایل ذاتی به کاوش، پرسیدن سوالات و جستجوی اطلاعات تازه می باشند. این ویژگی علتیادگیری مستمر و رشد فکری می‌بشود و به متفکران انتقادی امکان می‌دهد تا مطلع و قابل انطباق باقی بمانند.
- مسئله عملی: به طور منظم از خود سوال کنید «چرا»، موضوعات تازه را کشف کنید و کنجکاو باقی بمانید.
۲.نگاه تحلیلی
- توضیح: تفکر تحلیلی شامل توانایی تجزیه مشکلات و ایده‌های پیچیده به اجزای بنیادی آنها است. متفکران تحلیلی به طور سیستماتیک اطلاعات را برسی کرده، الگوها، روابط و اصول زیرین را شناسایی می‌کنند.
- مسئله عملی: به محیط اطراف خود دقت کنید، پازل حل کنید و موقعیت‌های روزمره را تحلیل کنید.
۳. درون‌گرای
- توضیح: درون‌گرایی فرآیند بازدید افکار، احساسات و انگیزه‌های خود است. افراد درون‌گرا با خوداندیشی به فهمیدن عمیق‌تری از فرآیندهای شناختی و عکس العمل‌های احساسی خود می‌پردازند.
- مسئله عملی: یک دفترچه یادداشت داشته باشید تا افکار و تصمیمات خود را جستوجو و بازتاب کنید.
۴. توانایی استنتاج کردن
- توضیح: توانایی نتیجه‌گیری شامل استخراج نتیجه‌گیری‌های منطقی بر پایه شواهد و استدلال حاضر است. متفکران انتقادی از نتیجه‌گیری‌ها برای پر کردن خلأها بین حقایق شناخته‌شده و نتایج ناشناخته منفعت گیری می‌کنند، که به آنها امکان پیش‌بینی رویدادهای آینده یا فهمیدن پیامدهای نهان را می‌دهد.
- مسئله عملی: تمرین تشخیص تفاوت بین فرضیات و استنتاج‌ها با منفعت گیری از معادله استنتاج.
۵. مشاهده‌گری
- توضیح: مشاهده‌گری به معنی داشتن آگاهی بالا از محیط اطراف و مشاهده جزئیاتی است که دیگران امکان پذیر نادیده بگیرند. افراد مشاهده‌گر از همه حواس پنج‌گانه برای جمع‌آوری اطلاعات جامع درمورد محیط خود منفعت گیری می‌کنند.
- مسئله عملی: منفعت گیری از دستگاه‌ها را محدود کنید و با منفعت گیری از هر پنج حس به طور آگاهانه محیط اطراف خود را مشاهده کنید.
۶. بازنگر و دلسوز
- توضیح: بازاندیشی و دلسوزی برای در نظر گرفتن دیدگاه‌های متنوع و فهمیدن نقطه نظر دیگران الزامی است. افراد بازاندیش پذیر به ایده‌های تازه و مایل به پذیرفتن نظرات متفاوت، حتی اگر با باورهای خودشان در تضاد باشند، می باشند.
- مسئله عملی: خود را در معرض ایده‌ها و دیدگاه‌های متنوع قرار دهید، موضوعات گوناگون را بخوانید و با دیدگاه‌های متفاوت دچار شوید.
۷. توانایی برتری بندی
- توضیح: توانایی برسی مرتبط بودن شامل شناسایی این است که کدام قسمت‌های اطلاعاتی مهم و به طور مستقیم با نوشته در حال بازدید مرتبط می باشند. متفکران انتقادی می‌توانند داده‌های اضافی را فیلتر کرده و بر حقایق مرتبط‌ترین تمرکز کنند، که مطمعن می‌دهد تحلیل آنها هم کارآمد و هم مؤثر است.
- مسئله عملی: زمان مکالمات، تمرکز کنید که هر جمله چطور به نوشته مهم مرتبط است.
۸. مشتاق بودن
- توضیح: مشتاق بودن در تفکر انتقادی به معنی آمادگی برای دچار شدن در تحقیق، سازگاری با اطلاعات تازه و به چالش کشیدن باورهای حاضر است.
- مسئله عملی: ذهنیت رشد را اتخاذ کنید، چالش‌ها را به گفتن زمان‌های یادگیری ببینید و برای تحول باز بمانید.
۹. ربط‌گران مؤثر
- توضیح: ربط مؤثر برای گفتن آشکار افکار و فهمیدن دقیق دیگران حیاتی است. متفکران انتقادی در انتقال ایده‌های خود به طور مختصر و قانع‌کننده توانایی دارند و این چنین شنونده‌های خوبی می باشند.
- مسئله عملی: با وجود کامل، پرسیدن سوالات روشن‌کننده و احترام به نظرات دیگران، گوش دادن فعال را تمرین کنید.
تفکر انتقادی به زبان ساده
اگر بخواهیم به زبان ساده بگوییم:
تفکر انتقادی یعنی هنگامی چیزی را می‌شنویم یا می‌بینیم، بدون این که سریع آن را بپذیریم، از خودمان سوالاتی بپرسیم و با دقت بازدید کنیم که آیا این اطلاعات درست می باشند یا نه. یعنی به جای این که فقطً بر پایه احساسات یا عقاید دیگران عمل کنیم، تلاش می‌کنیم که دلایل و شواهد واقعی پشت هر نوشته را اشکار کنیم.
برای مثال، اگر در اینترنت مطلبی می‌خوانیم که ادعا می‌کند یک داروی خاص بیماری را درمان می‌کند، به جای این که فوراً باور کنیم، باید از خود بپرسیم:
آیا این اطلاعات توسط متخصصین معتبر تایید شده است؟
آیا شواهد علمی پشت این ادعا وجود دارد؟
چه افرادی این اطلاعات را انتشار کرده‌اند و چه هدفی دارند؟
در واقع، تفکر انتقادی به ما پشتیبانی می‌کند که مسائل را عمیق‌تر و با دقت زیاد تر بازدید کنیم و از اشتباهات یا فریب‌های احتمالی جلوگیری کنیم. این توانایی علتمی‌بشود که تصمیمات بهتری بگیریم و در زندگی روزمره، کمتر فریب اطلاعات غلط را بخوریم.
اهمیت تفکر انتقادی در دنیای مدرن
امروزه، جامعه به‌طور فزاینده‌ای به سمت پیچیدگی‌های بیشتری حرکت می‌کند. هر روز اطلاعات جدیدی به ما می‌رسد و این اطلاعات به شدت از طریق رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی و دیگر منبع های در دسترس قرار می‌گیرند. در این چنین شرایطی، این که بتوانیم به‌طور مؤثر اطلاعات را پردازش کنیم و از آنها منفعت گیری کنیم، از اهمیت اختصاصی‌ای برخوردار است.
- مقابله با فریب‌ها و اخبار جعلی: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های دنیای امروز، بسیاری اخبار نادرست و اطلاعات مغرضانه است. تعداد بسیاری از این اخبار از طریق شبکه‌های اجتماعی انتشار خواهد شد و در کمترین زمان ممکن به همه جا می‌رسند. تفکر انتقادی به فرد پشتیبانی می‌کند تا این نوع اخبار را شناسایی کرده و از پذیرفتن آنها جلوگیری کند.
- تصمیم‌گیری بهتر و مؤثرتر: افراد با تفکر انتقادی می‌توانند در شرایط گوناگون، از جمله در موقعیت‌های شغلی، شخصی و اجتماعی، تصمیمات آگاهانه‌تری اتخاذ کنند. تصمیم‌گیری مبتنی بر شواهد و اطلاعات معتبر علتکاهش گمان اشتباهات و انتخاب‌های نادرست می‌بشود.
- تحکیم توانایی‌های حل قضیه: تفکر انتقادی توانایی حل مسائل پیچیده و چالش‌برانگیز را افزایش می‌دهد. این توانایی به فرد این امکان را می‌دهد که مسائل گوناگون را به طور ساختاریافته بازدید کرده و از راه حلهای منطقی برای حل آنها منفعت گیری کند.
- افزایش قوت تحلیل و قضاوت: در دنیای امروز که اطلاعات زیاد و متنوع است، قوت تحلیل و قضاوت دقیق اهمیت بسیاری اشکار کرده است. فردی که توانایی تفکر انتقادی دارد، قادر است در روبه رو با حجم بسیاری از اطلاعات، انتخاب‌های بهتری داشته باشد.
کاربردهای تفکر انتقادی در زندگی روزمره
تفکر انتقادی در عرصه‌های گوناگون زندگی می‌تواند به فرد پشتیبانی کند تا به‌طور مؤثرتر تصمیم‌گیری کند و انتخاب‌های درست‌تری داشته باشد. در ادامه، به برخی از با اهمیت ترین کاربردهای تفکر انتقادی در زندگی روزمره اشاره می کنیم.
اخبار جعلی در روبه رو اخبار واقعی
توانایی تفکیک اخبار واقعی از تبلیغات مهم است. بر پایه مطالعه‌ای از دانشگاه استنفورد، تعداد بسیاری از نوجوانان نمی توانند این تفاوت را تشخیص دهند. برای بهبود این توانایی، با خانواده و دوستان درمورد منبع های خبری سخن بگویید کنید و راه حلهای برسی منبع های را با هم بازدید کنید.
آیا دوستان شما همه چیز را می‌دانند؟
گروه دوستان می‌تواند بر دیدگاه‌های شما تأثیر بگذارد. بازدید کنید که آیا در دایره اجتماعی شما محدودیت‌هایی وجود دارد و تلاش کنید مسائل را از زوایای گوناگون ببینید. تمرین تفکر جدا گانه به شما پشتیبانی می‌کند تا دیدگاه‌های متنوع‌تری را در نظر بگیرید و ذهن خود را تحکیم کنید.
تفکر انتقادی در رانندگی
در رانندگی، بازدید پیامدهای احتمالی اعمال می‌تواند ایمنی شما را افزایش دهد. برای مثالً قبل از نگاه کردن به پیامک زمان رانندگی، پیامدهای احتمالی را برسی کنید. این توانایی به شما پشتیبانی می‌کند تصمیمات بهتری در لحظات حیاتی بگیرید و از خطرات احتمالی اجتناب کنید.
در روابط اجتماعی و خانوادگی
در روابط خانوادگی یا دوستانه، تفکر انتقادی می‌تواند به فرد پشتیبانی کند تا مسائل را از منظر فرد روبه رو نیز فهمیدن کند و در زمان ابراز اختلاف‌نظرها، بهترین عکس العمل را نشان دهد. به‌طور مثال، در یک او گفت و گو خانوادگی، فرد با تفکر انتقادی می‌تواند به‌جای عکس العمل‌های احساسی، دلایل منطقی فرد روبه رو را بازدید کرده و به نتیجه‌ای معقول‌تر برسد.
در موقعیت‌های شغلی
در محیط کار، تفکر انتقادی از آن جهت اهمیت دارد که به فرد این امکان را می‌دهد تا مشکلات را از زوایای گوناگون بازدید کرده و راه‌حل‌های نوآورانه‌ای برای آنها نظر دهد. به‌گفتن مثال، مدیران می‌توانند از تفکر انتقادی برای تجزیه و تحلیل کارکرد تیم‌ها و اصلاح راه حلهای کاری منفعت گیری کنند.
در تصمیمات مالی و اندوخته‌گذاری
در حوزه‌های مالی و اندوخته‌گذاری، تفکر انتقادی می‌تواند به فرد پشتیبانی کند تا تصمیمات بهتری بگیرد و از خطرات احتمالی جلوگیری کند. فردی که تفکر انتقادی دارد، می‌تواند در روبه رو با پیشنهادات گوناگون، از جمله پیشنهادات برای اندوخته‌گذاری، با تحلیل دقیق‌تر و برسی گزینه‌های گوناگون، تصمیمات منطقی‌تر بگیرد.
در روبه رو با مشکلاتها و چالش‌ها
تفکر انتقادی به فرد پشتیبانی می‌کند تا در شرایط بحرانی و دشوار، اسایش خود را نگه داری کرده و با تجزیه و تحلیل دقیق شرایط، بهترین راه‌حل‌ها را اشکار کند. این توانایی علتمی‌بشود فرد در اوقات بحرانی به جای عکس العمل‌های شتاب‌زده، تصمیمات حساب‌شده و مبتنی بر شواهد اتخاذ کند.
مثال‌هایی از تفکر انتقادی در زندگی روزمره
مثال ۱: تبلیغات سلامت و محصولات تقویتی
فکر کنید با تبلیغی روبه رو می‌شوید که ادعا می‌کند یک مکمل غذایی خاص می‌تواند سلامت شما را به نحوه چشمگیری بهبود بخشد. فردی با تفکر انتقادی امکان پذیر از خود بپرسد:
- آیا این ادعا توسط تحقیقات علمی معتبر تایید شده است؟
- آیا این محصول اثرات جانبی دارد؟
- این تبلیغ بر پایه شواهد علمی است یا فقطً یک استراتژی بازاریابی است؟
با جواب به این سوالات، فرد می‌تواند از پذیرفتن سریع این چنین تبلیغاتی جلوگیری کرده و تصمیمی آگاهانه بگیرد.
مثال ۲: در خرید کالاهای مصرفی
زمان خرید یک محصول، فرد با تفکر انتقادی امکان پذیر به ویژگی‌های آن محصول و قیاس آن با محصولات شبیه دقت کند. او به‌جای خرید بر پایه تبلیغات و برچسب‌ها، امکان پذیر به نظرات کاربران، تست‌های معتبر و اطلاعات علمی درمورد کیفیت و قیمت محصول دقت کند.
چطور تفکر انتقادی را تحکیم کنیم؟
- مطالعه و گسترش دایره اطلاعات افزایش دامنه دانش و اطلاعات عمومی یکی از راه‌های تحکیم تفکر انتقادی است. با مطالعه و تحقیق در موضوعات گوناگون، فرد می‌تواند فهمیدن بهتری از مسائل اشکار کرده و آنها را به‌طور عمیق‌تری تحلیل کند.
- تمرین در حل مسائل پیچیده روبه رو با مسائل پیچیده و چالش‌برانگیز، به اختصاصی در محیط‌های کاری یا تحصیلی، علتتقویت توانایی تحلیل و برسی اطلاعات می‌بشود.
- گوش دادن به نظرات و دیدگاه‌های گوناگون تفکر انتقادی به فرد پشتیبانی می‌کند که به جای پذیرفتن سریع نظرات، آنها را تحلیل کرده و از زوایای گوناگون بازدید کند. گوش دادن به دیدگاه‌های متفاوت و نقد آنها می‌تواند در این مسیر زیاد سودمند باشد.
- آزمون و اشتباه توانایی‌های عملی و یادگیری از اشتباهات به فرد پشتیبانی می‌کند تا راه حلهای بهتری برای تجزیه و تحلیل مسائل اشکار کند.
تفکر انتقادی و چالش‌های آن
با وجود اهمیت بالای تفکر انتقادی، تعداد بسیاری از افراد در به‌کارگیری این توانایی با چالش‌هایی مواجه می باشند. این چالش‌ها می‌توانند ناشی از عوامل مختلفی همانند ضعف در توانایی‌های تحلیلی، فشارهای اجتماعی، تعصبات شخصی یا حتی فقدان آموزش مناسب در این عرصه باشند. در ادامه، به بازدید برخی از چالش‌های رایج تفکر انتقادی و راهکارهایی برای مقابله با آنها می‌پردازیم.
۱. تأثیر سوگیری‌های شناختی
یکی از بزرگ‌ترین مانع ها در راه تفکر انتقادی، تعصبات شناختی است که افراد به‌طور ناخودآگاه در زمان تجزیه و تحلیل اطلاعات با آن مواجه خواهد شد. این تعصبات می‌تواند شامل پذیرفتن سریع اطلاعاتی باشد که با دیدگاه‌های قبلی فرد همخوانی دارد یا رد سریع اطلاعاتی که با عقاید شخصی فرد در تضاد است. به این اتفاق «سوگیری تایید» یا confirmation bias حرف های می‌بشود.
برای مقابله با این چالش، فرد باید آگاهانه تلاش کند تا دیدگاه‌های گوناگون را در نظر بگیرد و به‌جای پذیرفتن اطلاعات تنها بر پایه قبول پیش‌فکر‌های خود، تلاش کند به منبع های گوناگون و مستندات قابل مطمعن دقت کند. یکی از راه حلهای مؤثر در این عرصه، گسترش دامنه مطالعات و آشنایی با نظرات ناموافق است.
۲. سختی اجتماعی و گروهی
در تعداد بسیاری از اوقات، افراد تحت تأثیر فشارهای اجتماعی و گروهی قرار می‌گیرند که امکان پذیر علتبشود آنها بدون برسی دقیق، نظرات جمعی یا گروهی را بپذیرند.
برای مقابله با این چالش، مهم است که فرد در موقعیت‌های گروهی با مطمعن به نفس نظرات خود را گفتن کند و از تیم‌های کاری و اجتماعی بخواهد تا فضای آزاد و باز برای اراعه دیدگاه‌های گوناگون فراهم کنند. در این عرصه، گروه‌ها و تیم‌ها باید تشویق شوند که دیدگاه‌های ناموافق را بازدید کرده و از آنها منفعت‌برداری کنند.
۳. سختی در تحلیل مسائل پیچیده
مسائل پیچیده زیاد تر نیازمند تحلیل دقیق و زمان‌بر می باشند. در تعداد بسیاری از موارد، افراد به علت سختی وقتی یا ساده‌سازی مسائل، تمایل دارند که راه‌حل‌های سریع و سطحی اشکار کنند، که این می‌تواند علتتصمیم‌گیری‌های نادرست بشود. این چالش به‌اختصاصی در محیط‌های کاری با شدت بالا، جایی که باید سریع تصمیم گرفت، مشاهده می‌بشود.
برای تسلط بر این چالش، افراد باید یاد بگیرند که در روبه رو با مسائل پیچیده، وقتی را برای تفکر عمیق‌تر تعلق دهند. این زمان به فرد این امکان را می‌دهد که همه جوانب قضیه را بازدید کرده و بهترین راه‌حل را انتخاب کند. این چنین، منفعت گیری از راه حلهای تحلیل منطقی همانند مدل‌های تصمیم‌گیری، ماتریس‌ها یا ابزارهای تحلیلی می‌تواند به بهبود فرآیند تحلیل و تصمیم‌گیری پشتیبانی کند.
۴. احساسات و تصمیم‌گیری‌های عجولانه
عواطف و احساسات نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های انسان‌ها دارند و امکان پذیر علتشوند که افراد در شرایط خاص، تصمیمات غیرمنطقی و عجولانه بگیرند. این احساسات امکان پذیر شامل اضطراب، خشمگینی، هراس یا حتی خوشحالی باشد که امکان پذیر تفکر منطقی فرد را تحت تأثیر قرار دهد.
برای مقابله با این چالش، فرد باید در اوقات بحرانی از تکنیک‌های آرام‌سازی و تفکر آگاهانه منفعت گیری کند تا از تأثیرات منفی احساسات بر فرآیند تصمیم‌گیری جلوگیری کند. یکی از تکنیک‌های مؤثر، راه حلهای تنفس عمیق یا مدیتیشن است که می‌تواند به فرد پشتیبانی کند تا به اسایش برسد و تصمیمات بهتری بگیرد.
تفکر انتقادی: کلید تصمیم‌گیری آگاهانه و ساختن دنیایی هوشمندتر
تفکر انتقادی یکی از با اهمیت ترین توانایی‌هایی است که هر فرد باید در دنیای پیچیده و اطلاعاتی امروز به آن مسلط باشد. این توانایی به افراد این امکان را می‌دهد که در روبه رو با مسائل گوناگون، تصمیمات منطقی و مبتنی بر شواهد بگیرند، از اطلاعات نادرست و فریبنده اجتناب کنند و به‌طور مؤثر در محیط‌های گوناگون عمل کنند. با تحکیم این توانایی، نه تنها کیفیت زندگی فردی افزایش می‌یابد، بلکه جامعه‌ای منطقی‌تر، آگاه‌تر و مسئول‌تر نیز شکل خواهد گرفت.
منبع: able
تکنیک‌هایی برای به‌خاطر سپردن اطلاعات و بازیابی آنها در زمان مناسب
دسته بندی مطالب
