چه کشورهایی از آمریکا جنگنده می‌خرند؟_اسپایدر

بازار جهانی هواپیماهای جنگی توسط تعداد مقداری خریدار عمده و حتی تعداد کمتری صادرکننده غالب شکل گرفته است. در این نوشته تصمیم داریم بازدید کنیم که کدام کشورها گسترش یافتهترین جنگنده‌های آمریکایی، به‌اختصاصی F-35، F-15، F-16 و F/A-18 را خریداری می‌کنند و چرا این خریدها در چشم‌انداز ژئوپولیتیک و فناوری در حال تحول سال ۲۰۲۵ اهمیت دارند.

همان گونه که متحدان ناتو و قوت‌های نوظهور ناوگان‌های قدیمی جنگنده‌های خود را نوسازی می‌کنند، انتخاب‌ها در رابطه پنهانکاری، قابلیت همکاری، هزینه و صنعت داخلی بر تصمیمات خرید تأثیر می‌گذارد. در این مقاله برسی می کنیم که کدام کشورها در حال خرید کدام هواپیما می باشند، تغییرات تازه در سیاست دفاعی را بازدید کرده و برسی می کنیم که چطور سلطه آمریکا بر بازار صادرات جنگنده‌ها با نظرات سیاسی ناموافق در داخل، تعرفه‌ها و جانشین‌های در حال ظهور اروپایی و آسیایی به چالش کشیده می‌بشود.

بزرگ‌ترین خریداران جنگنده‌های آمریکایی

ایالات متحده هم چنان بزرگ‌ترین فراهم‌کننده جت‌های جنگنده تاکتیکی در جهان باقی مانده است، با چهار نوع جنگنده که بر بازار فروش به خریداران خارجی غالب می باشند. در خط مقدم این حوزه جنگنده نسل پنجمی F-35 Lightning II قرار دارد که به علت ویژگی‌های پنهانکاری و قابلیت‌های اتصال شبکه‌ای از دیگر جنگنده‌ها نزدیک است. سپس از آن F-15EX Strike Eagle II با ظرفیت حمل مهمات قابل دقت قرار دارد که برای جایگزینی ایگل‌های قدیمی و حمل محموله‌های بزرگ‌تر ساخته شده است. جنگنده قدیمی F-16 Fighting Falcon هم چنان به‌گفتن پراستفاده‌ترین جنگنده غربی، به علت انعطاف‌پذیری و چندمنظوره بودنش جایگاه خاصی دارد. و F/A-18 Super Hornet با قابلیت عملیات از روی ناوهای هواپیمابر هم چنان به خدمت به شرکای کلیدی آمریکا از حاشیه اقیانوس آرام تا اروپا ادامه می‌دهد.

حجم صادرات جنگنده‌های آمریکایی، سلطه آمریکا بر این بازار را قبول می‌کند. تا اغاز ۲۰۲۵، بیشتر از ۹۰۰ فروند F-35 در خدمت ۱۹ سرزمین متحد آمریکا قرار دارد و خواست خرید بیشتر از ۱,۷۰۰ فروند دیگر از این نوع نیز ثبت شده، که نشانه‌ای از جذابیت جهانی آن است. F-16 Fighting Falcon به ۲۷ سرزمین تحویل داده شده است، با نزدیک به ۲,۰۸۰ فروند فعال در سراسر جهان و بیشتر از ۱۲۰ فروند تازه تحت قرارداد برای صادرات.

اگرچه در ایالات متحده تشکیل می‌بشود، اما F-15EX تا این مدت خرید قبول شده‌ای فراتر از خریداران داخلی خود ندارد؛ اگر چه اندونزی در اواخر ۲۰۲۳ پیشنهادی برای خرید ۶ فروند از این نوع امضا اراعه کرده و لهستان به‌طور فعال در حال برسی خرید آن است. خانواده F/A-18 ساخت بوئینگ نیز یک چنگنده پرکار چندمنظوره است که قیمت خود را در خدمت ایالات متحده ثابت کرده و دقت مشتریان کلیدی خارجی را جلب کرده است.

این چهار پلتفرم در کنار هم ستون فقرات قوت هوایی متحدان ایالات متحده را راه اندازی خواهند داد. صادرات تسلیحات آمریکا در سال مالی ۲۰۲۴ با رشد ۲۹ درصدی به رکورد ۳۱۸.۷ میلیارد دلار رسید که بخشی از آن ناشی از ۲۳ میلیارد دلار فروش و بسته‌های نوسازی F-16 به ترکیه و ۱۸.۸ میلیارد دلار قرارداد فروش F-15 به اسرائیل، همراه با خرید بزرگ ۱۳.۳ میلیارد دلاری F-35 توسط کانادا می بود. این رقم های نشان‌دهنده تقاضای رو به رشد برای جنگنده‌های آمریکایی در بحبوحه افزایش تنش‌های منطقه‌ای است. چه در آسمان‌های منطقه هندو-پاسیفیک و چه در تحکیم جناح شرقی ناتو، پرصادرات‌ترین جنگنده‌های آمریکا هم چنان در دهه اینده شکل‌دهنده بازدارندگی جهانی کشورهای متحد این مناطق خواهند می بود.

F-35 Lightning II: شراکت‌ها، خواست‌ها و مناسبات در حال تحول

جنگنده F-35 Lightning II ساخت لاکهید مارتین به‌گفتن محور مهم استراتژی صادرات قوت هوایی مدرن آمریکا شناخته می‌بشود. این جت در سه نسخه (A، B و C) تشکیل می‌بشود که به‌ترتیب برای عملیات متعارف، برخاست/فرود مختصر یا عمودی (STOVL) و ناونشینی طراحی شده‌اند و طیف گسترده‌ای از نیازهای دفاعی را پوشش خواهند داد.

خریداران مهم این جنگنده شامل شرکای ناتو (بریتانیا، ایتالیا، هلند، کانادا، دانمارک، نروژ، فنلاند، یونان، رومانی) به‌علاوه ژاپن، کره جنوبی، استرالیا، سوئیس، سنگاپور و برخی کشورهای دیگر می باشند.

با این حال، تردید بین کشورهای خریدار اف-۳۵ در حال افزایش است. سوئد و اسپانیا خریدها را به سود گزینه‌های اروپایی به تعویق انداخته‌اند، در حالی که کانادا و پرتغال در حال بازنگری تعهدات خود برای خرید می باشند. این تغیرات مشخص می کند که اهرم سیاسی تقریباً به‌اندازه کارکرد در خرید جنگنده اهمیت یافته است.

خانواده F-15 Eagle: از برتری هوایی تا نیروی پرکار

خانواده F-15 با تکامل در قالب مجموعه‌ای از نسخه‌ها که از جنگنده‌های فقطً برتری هوایی تا مدل‌های دومنظوره ضربتی Eagle و در نهایت نسخه نسل دیجیتال F-15EX ساخت بوئینگ را شامل می‌بشود، توان بقای خود را اثبات کرده است. این جنگنده که در اواخر دهه ۱۹۶۰ با نام McDonnell Douglas F-15A/B برای سلطه بر جنگنده‌های دشمن طراحی شد، به‌شدت قوت پیشرانه بی‌نظیر، چابکی و کارکرد راداری بی‌رقیبی را نشان داد.

در حالی که مدل‌های نخستین F-15C/D فقط در خدمت نیروی هوایی آمریکا باقی ماندند و صادر نشدند، بوئینگ در دهه ۱۹۸۰ نسخه پایه را به نسخه چندمنظوره F-15E Strike Eagle تبدیل کرد. از آنجا، این پلتفرم نسخه‌های مشتق صادراتی اختصاصی‌ای را به همراه آورد: F-15I “Ra’am” اسرائیل، F-15J ژاپن، F-15K “Slam Eagle” کره جنوبی، F-15SG سنگاپور، F-15QA قطر و F-15SA عربستان سعودی.

هر نسخه، سامانه‌های مأموریتی خاص سرزمین خریدار را در خود ادغام می‌کند؛ از مجموعه‌های جنگ الکترونیک اسرائیل گرفته تا رایانه‌های معماری باز قطر، در حالی که ظرفیت بارگذاری خاص و ایمنی موتور دوقلو، ویژگی ثابت ایگل باقی مانده است.

اکنون در خط مقدم این خانواده، F-15EX Eagle II قرار دارد؛ نخستین ایگل تولیدی تازه که از سال ۲۰۰۱ داخل خدمت نیروی هوایی آمریکا شده است. جذابیت F-15EX در مجموعه جنگ الکترونیک با معماری باز، رادار AESA و توانایی حمل سلاح‌های هایپرسونیک روی نقاط اتصال گسترش‌یافته نهفته است. در حالی که نیروهای هوایی غربی بین پنهانکاری و ظرفیت بارگذاری توازن برقرار می‌کنند، Strike Eagle II می‌تواند در بین کشورهایی که قادر به گذار کامل به جنگنده‌های نسل پنجم نیستند، جایگاه اختصاصی‌ای اشکار کند.

نامه خواست و نظر اواخر سال ۲۰۲۳ اندونزی برای خرید شش فروند EX، نخستین صادرات این خانواده را رقم زد؛ برسی‌های جاری «Eagle 3» توسط اسرائیل و لهستان نیز نشانه‌ای از افزایش استقبال در بین متحدان ناتو برای این جنگنده است. تعداد بسیاری از نیروهای هوایی اکنون F-35 و F-15EX را به‌گفتن دارایی‌های مکمل می‌بینند: اولی برای مأموریت‌های نفوذی و دومی برای پروازهای با تداوم بالا و حمل بار سنگین. با نیم‌قرن بلوغ عملیاتی، شبکه‌های حمایتقوی و نوسازی مستمر، تبار ایگل که اکنون F-15EX پیشتاز مسیر آن است، هم چنان سنگ‌بنای قوت هوایی جهان تا قرن بیست‌ویکم باقی خواهد ماند.

F‑۱۶ Fighting Falcon: داستان یک شراکت جهانی

جنگنده F-16 Fighting Falcon به ستون فقرات نیروی هوایی متحدان آمریکا در سراسر جهان تبدیل شده و بیشتر از ۴,۶۰۰ فروند آن به بیشتر از ۲۵ سرزمین تحویل داده شده است. طراحی انعطاف‌پذیر این جنگنده به مشتریان امکان می‌دهد فالکون را با نیازهای راهبردی خود سازگار کنند؛ چه برای حملات دوربرد، رهگیری در ارتفاع بالا یا حملات دقیق زمینی. در عین حال، همه آن‌ها از یک شبکه حمایتمشترک منفعت می‌برند که هزینه‌ها را افت داده و آمادگی عملیاتی را افزایش می‌دهد.

علاوه بر نیروی هوایی ایالات متحده، چندین سرزمین دیگر نیز به این جنگنده افسانه‌ای متکی می باشند. در ادامه، برخی از مشتریان خارجی فالکون و نحوه سفارشی‌سازی ناوگانشان آمده است:

• یونان نزدیک به ۱۷۰ فروند F-16C/D را به استاندارد Mid-Life Update (MLU) ارتقاء داده است که شامل کابین دیجیتال، لینک داده Link 16 و سازه‌های تحکیم‌شده می‌بشود.
• ترکیه نزدیک به ۲۴۰ فروند فالکون در گونه‌های Block 50، Block 52+ و مدل‌های MLU بومی دارد که با غلاف‌های مقصد‌گیری LANTIRN و کیت‌های جنگ الکترونیک ساخت داخل تجهیزشده‌اند.
• امارات متحده عربی ۸۰ فروند Block 60 “Desert Falcon” را در اختیار دارد که تجهیزبه مخازن سوخت جانبی، رادار AN/APG-80 AESA و سامانه‌های کنترل محیطی بهینه‌شده برای عملیات بیابانی می باشند.
• اسرائیل ناوگان F-16I “Sufa” شامل ۱۰۲ فروند جنگنده دو‌سرنشینه را در اختیار دارد که قابلیت مطمعن بدنه آمریکایی را با آویونیک اسرائیلی، سامانه‌های مقصد‌گیری نصب‌شده روی کلاهخود و تدبیرها مقابله‌ای پیشرفته برای مأموریت‌های دعوا عمقی و SEAD ترکیب می‌کند.
• کره جنوبی با نزدیک به ۱۴۰ فروند KF-16 که دارای توانمندی‌هایی شبیه نسخه Block 52 می باشند، اما رایانه‌های مأموریتی و لینک‌های داده ساخت داخل را به کار گرفته‌اند.
• کشورهایی همانند مصر، پاکستان، یونان، دانمارک، نروژ و دیگران، ناوگان Block 30/32/40/50 خود را به‌طور مستمر با آویونیک، رادارهای تازه و سامانه‌های دفاع شخصی ارتقاء خواهند داد.

رو به آینده، ارتقاء Block 70/72 “Viper” با محوریت رادار AN/APG-83 SABR AESA، معماری باز و رایانه‌های مأموریتی مدرن، جریان قدرتمندی از صادرات را هدایت خواهد کرد. قراردادها و خواست‌های تازه برای این جنگنده از کشورهای بحرین، بلغارستان، اردن، اسلواکی، تایوان، آرژانتین و دیگر کشورهاست.

در همین حال، فالکون‌های دست‌دوم اهدایی از سوی شرکای ناتو در اوکراین به پرواز درمی‌آیند و کشورهایی همانند رومانی، پرتغال و دیگر کاربران اروپایی، نسخه‌های قدیمی را تا حد امکان به استاندارد وایپر نزدیک می‌کنند. علاقه فیلیپین، کلمبیا و برخی نیروی‌های هوایی آفریقایی نیز بر ترکیب بدون تاریخ مصرف فالکون از نظر قیمت مناسب، کارکرد و پتانسیل نوسازی آن پافشاری دارد. با این خواست‌ها و برنامه‌های نوسازی خارجی، داستان جهانی فالکون تا این مدت به آخر نرسیده و بال‌های آن سال‌ها هم چنان در آسمان‌ها فرمانروایی خواهند کرد.

F/A‑۱۸ Hornet و Super Hornet: قوت آتش ناونشین در بازارهای صادراتی

خانواده F/A-18 ساخت مک‌دانل داگلاس/بوئینگ، از مدل‌های مهم A/B/C/D Hornet گرفته تا نسخه‌های بزرگ‌تر E/F Super Hornet و EA-18G Growler، از سال ۱۹۸۳ ستون فقرات هوانوردی ناونشین آمریکا و متحدانش بوده است. در بازه وقتی ۱۹۷۸ تا ۲۰۲۰، بیشتر از ۲,۱۰۰ فروند از خانواده هورنت تشکیل شد که بر عرشه ناوهای هواپیمابر و در نیروهای هوایی جهان خدمت کرده‌اند.

در سال ۲۰۲۵، نزدیک به ۸۲۰ فروند از این هواپیماها هم چنان در خدمت فعال هشت سرزمین باقی مانده‌اند؛ از هورنت‌های قدیمی که در انتظار بازنشستگی می باشند گرفته تا سوپر هورنت‌هایی که تا این مدت از طریق آخرین خطوط تشکیل بوئینگ، با برنامه تحویل تا اواخر ۲۰۲۵، به دست مشتریان می‌رسند.

در حالی که خط تشکیل F/A-18 در شرکت بوئینگ تا سال ۲۰۲۷ به تحویل‌های نهایی خود نزدیک می‌بشود، چندین سرزمین هم چنان هم نسخه‌های قدیمی هورنت و هم گونه‌های جدیدتر سوپر هورنت را به کار می‌گیرند. استرالیا، کانادا، فنلاند، اسپانیا، مالزی و سوئیس تا این مدت به مدل‌های اورجینال F/A-18A/B و C/D متکی می باشند، در حالی که کویت و استرالیا و یقیناً ایالات متحده، نسخه‌های گسترش یافتهتر F/A-18E/F Super Hornet را نیز در خدمت خط مقدم دارند.

حالت اسپانیا، پیچیدگی تعامل بین آرزوهای خرید و سیاست‌های صنعتی را برجسته می‌کند: مادرید در سال ۲۰۲۵ برنامه خرید F-35B را کنار گذاشت و تصمیم گرفت بودجه را به سمت Eurofighter Typhoon هدایت کند و چشم به راه سامانه آینده FCAS بماند، که این تصمیم علتشد ناو هلیکوپتربر آبی-خاکی Juan Carlos I بدون جانشین VTOL برای AV-8B Harrier‌های بازنشسته باقی بماند.

هدایت روندها، چالش‌ها و چشم‌اندازهای آینده

با نگاهی به آینده، صادرات جنگنده‌های آمریکایی به ظرفیت صنعتی، حمایتآمادگی رزمی و تغییرات در چشم‌انداز تهدیدها بستگی خواهد داشت. موج برنامه‌های رقیب همانند FCAS در اروپا، J-35 در چین و Su-57 در روسیه، سختی رقابتی را افزایش می‌دهد.

صادرکنندگان باید مجوزهای صادرات، تعهدات جبرانی (offset) و ریسک‌های امنیت سایبری را مدیریت کنند. در همین حال، خریداران کل هزینه چرخه عمر را می‌سنجند: خرید جنگنده‌های نسل پنجم با پنهانکاری پیشرفته در برابر جنگنده‌های پرکار نسل چهارم با هزینه خرید پایین‌تر. رشد تازه ۲۹ درصدی در قبول فروش تسلیحات توسط وزارت خارجه آمریکا، هم چنان نشان‌دهنده تقاضای قوی برای جنگنده‌های ساخت این سرزمین است، اما بر نیاز به دیپلماسی محتاطانه و تاب‌آوری زنجیره فراهم نیز پافشاری دارد.

کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که تا سال ۲۰۳۰، بازار جنگنده‌ها به ارزشی بیشتر از ۶۰ میلیارد دلار در سال برسد و فناوری‌هایی چون هوش مصنوعی، همراه‌های بدون‌سرنشین و هوانوردی رزمی شبکه‌محور نیازها را دگرگون کنند. با این حال، اکنون، F-35، F-15EX، F-16 و F/A-18 هم چنان ستون فقرات توان هوایی کشورهای همسو با غرب باقی مانده و ضمانت می‌کنند که طراحی و حمایتصنعت هوانوردی ایالات متحده دهه‌ها آسمان‌های اروپا تا هند-پاسیفیک را در کنترل خود داشته باشد.