چه کشورهایی جنگنده‌های چینی می‌خرند؟_اسپایدر

با سقوط شدید صادرات جنگنده‌های روسیه در ده سال قبل، چین در موقعیت بهتری قرار گرفته تا خلأ به وجود آمده از کم شدن جایگاه متحده خود را پر کند و به برخی بازارهای دیگر نیز نفوذ نماید. زمان بازدید صادرات جنگنده‌های چینی، دقت به نوع جنگنده‌های فروخته‌شده و بازه‌ی وقتی اهمیت دارد. در دوران جنگ سرد و بعد از اختلافات و جدایی چین و شوروی، چین به گزینه‌ای جانشین برای کشورهایی ضد غربی تبدیل شد که روابط ضعیفی با اتحاد جماهیر شوروی نیز داشتند.

قیاس جنگنده‌های اف-۱۶، سوخو-۳۵ و جی-۱۰؛ کدام یک بهتر است؟

در قبل، چین عمدتاً جنگنده‌هایی در سطح پایین صادر می‌کرد که به گفتن نسخه‌هایی ضعیف‌تر از جنگنده‌های شوروی شناخته می‌شدند، همانند Chengdu J-7 که یک نسخه کپی از MiG-21 Fishbed می بود. اما اکنون این حالت در حال تحول است و جنگنده‌هایی همانند J-10C Vigorous Dragon و جنگنده‌ی نسل پنجمی در حال گسترش‌ی J-35، گزینه‌هایی پیشرفته برای کشورهایی اراعه خواهند داد که به جستوجو جایگزینی برای هواپیماهای غربی می باشند.

کشورهایی که جنگنده‌های قدیمی چینی را در اختیار دارند

کشورهای بسیاری که طبق معمولً با محدودیت‌های مالی روبه رو می باشند، تا این مدت از جنگنده‌های قدیمی چینی منفعت گیری می‌کنند. این جنگنده‌ها شامل Shenyang F-5 (کپی MiG-17 ساخت شوروی)، Shenyang J-6 (نسخه‌ی تحت لیسانس MiG-19)، و Chengdu J-7 (نسخه‌ی تحت لیسانس MiG-21) می باشند. هر سه نوع این جنگنده‌ها در نیروی هوایی کره شمالی یافت خواهد شد. F-5 زیاد قدیمی است، به طوری که مدل مادر آن یعنی MiG-17 در سال ۱۹۵۲ و در زمان اوج جنگ کره داخل خدمت شد.

کشورهای دارنده جاری J-6 شامل میانمار، کره شمالی، پاکستان، سودان، تانزانیا و زامبیا می باشند. کشورهای بسیاری نیز پیش‌تر از این جنگنده منفعت گیری کرده‌اند. در خصوص J-7 (MiG-21)، تشکیل نسخه صادراتی این جنگنده در چین تا سال ۲۰۱۳ ادامه داشت، وقتی که آخرین مثالها به بنگلادش تحویل داده شدند. امروزه این جنگنده در تعداد بسیاری از کشورهای آفریقایی همانند نیجریه، سودان، تانزانیا، زیمبابوه و نامیبیا و این چنین در ایران، پاکستان، بنگلادش و سریلانکا یافت می‌بشود.

یقیناً همه‌ی این کشورها اکنون جنگنده‌های چینی خریداری نمی‌کنند، اما تعداد بسیاری از آن‌ها هم چنان از مشتریان جنگنده‌های چینی می باشند. برای سال‌ها، بازار صادرات جنگنده‌ی چین عمدتاً بر کشورهای آفریقایی متمرکز می بود. اما اکنون این حالت تحول کرده و کشورهای بیشتری چین را به گفتن منبعی برای جنگنده‌های پیشرفته در نظر می‌گیرند. جنگنده‌هایی همانند J-35 تازه امکان پذیر از دید برخی کشورها از جنگنده‌های روسی نیز گسترش یافتهتر باشند.

مورد اختصاصی‌ی پاکستان

ملزوم است به طور جداگانه به پاکستان به گفتن یک شریک تسلیحاتی چین اشاره بشود؛ چون این سرزمین به یک مورد اختصاصی در صادرات جنگنده‌های چینی تبدیل شده است. پیش‌تر، پاکستان به جنگنده‌های ساخت ایالات متحده متکی می بود و هم چنان از F-16 Fighting Falcon منفعت گیری می‌کند اما اکنون به سمت جنگنده‌های چینی گرایش یافته است. پاکستان اکنون تنها مشتری خارجی جنگنده‌ی چندمنظوره‌ی چینی Chengdu J-10 است.

پاکستان نزدیک به ۲۰ فروند Chengdu J-10 در خدمت دارد و ۱۶ فروند دیگر نیز خواست داده است. این جنگنده معادل جنگنده آمریکایی F-16 Fighting Falcon در نظر گرفته می‌بشود. گزارش‌های گسترده‌ای وجود دارد مبنی بر این که اسرائیل در اواخر دهه ۱۹۸۰ بخشی از طراحی‌های خود برای پروژه لغو شده‌ی IAI Lavi را به چین فروخته است. مجله‌ی The War Zone مدعی است که با وجود شواهد قوی مبنی بر انتقال طراحی، فناوری و حتی نقشه‌های فنی به چین، J-10 جت بزرگ‌تر و سنگین‌تری است و به این علت هم چنان هواپیمایی به‌طور قابل‌توجهی متفاوت محسوب می‌بشود.

جنگنده‌های صادر شده‌ی چینی

مسئله‌ی قابل دقت دیگر، همکاری چین با پاکستان برای گسترش‌ی جنگنده‌ای ارزان و سبک برای نیروی هوایی پاکستان به نام JF-17 Thunder (یا FC-1 Xiaolong در چین) است. اگرچه پاکستان قسمت بسیاری از بدنه‌ی این هواپیما را تشکیل و مونتاژ می‌کند، اما سیستم‌هایی همانند آویونیک و کنترلگرهای پروازی از چین فراهم خواهد شد.

این جنگنده توسط آذربایجان، میانمار و نیجریه نیز خریداری شده است. به‌طور جداگانه، گزارش‌هایی انتشار شده که پاکستان اولین مشتری صادراتی J-35 نسل پنجمی خواهد می بود، اما این سرزمین به شدت این شایعه ها را رد کرد.

صادرات جنگنده‌های رده پایین

همه‌ی صادرات جنگنده‌های چینی شامل مدل‌های پیشرفته نیستند. تعداد بسیاری از کشورها نیاز به هواپیماهای آموزشی گسترش یافتهای دارند که همزمان بتوانند نقش جنگنده سبک را نیز ایفا کنند. در این نقش، Hongdu JL-8 (یا Nanchang JL-8 / Karakorum-8) داخل میدان می‌بشود که آن نیز به‌طور مشترک توسط چین و پاکستان گسترش یافته است. این مدل نقشی شبیه با Yak-130 روسی، Aermacchi MB-339 ایتالیایی، Alpha Jet فرانسوی و L-39 Albatros ساخت جمهوری چک دارد.

خریداران این مدل عبارت هستند از: آنگولا، بنگلادش، بولیوی، مصر، غنا، لائوس، میانمار، نامیبیا، سریلانکا، سودان، ونزوئلا، زامبیا، زیمبابوه. این مدل پیش‌تر توسط تانزانیا نیز منفعت گیری می‌شد. کشورهایی همانند مصر و ونزوئلا اکنون از جنگنده‌های خط مقدم چینی منفعت گیری نمی‌کنند. بلکه جنگنده‌های ساخت ایالات متحده (همانند F-16) و روسی/شوروی (همانند خانواده‌ی Su-27/Su-30) ماموریت‌ی مهم را برای این کشورها در میدان نبرد برعهده دارند.

کشورهایی که هم‌اکنون جنگنده‌های خط مقدم چینی خریداری می‌کنند یا در حال مذاکره برای خرید می باشند:

در آفریقای زیر صحرا، کشورهای اندکی از جنگنده‌های خط مقدم منفعت گیری می‌کنند. برخی کشورها همانند آنگولا از جنگنده‌های قدیمی شوروی برای این منظور منفعت گیری کرده و آفریقای جنوبی تعداد محدودی جنگنده Saab Gripen سوئدی در اختیار دارد که نگهداری آن‌ها زیاد ضعیف و همراه با تلفات بوده است. برای تعداد بسیاری از این کشورها، جنگنده‌های سبک برای مقابله با شورش‌های سطح پایین و در شرایط فقدان دفاع هوایی کافی است. در همین حال، امارات متحده عربی و زامبیا جنگنده‌ی آموزشی پیشرفته/سبک Hongdu JL-10 را از چین خریداری کرده‌اند.

صادرات جنگنده‌های چینی سطح بالا

اکنون، جنگنده‌های سطح بالای بومی‌سازی‌شده چین شامل J-10، J-20 Mighty Dragon و J-35 می باشند. همانند F-35 آمریکایی، گمان می‌رود Shenyang J-35 با مقصد صادرات گسترش یافته باشد و چین در حال گسترش نسخه‌ی دریایی این جنگنده برای خدمت روی ناوهای هواپیمابر خود است که به‌شدت در حال گسترش می باشند. این چنین گمان دارد که نیروی هوایی چین خود نیز این جنگنده را به گفتن گزینه‌ای ارزان‌تر نسبت به J-20 خریداری کند.

حداکثر شدت جنگنده «اف-۳۵ لایتنینگ ۲» آمریکایی و قیاس آن با «جی-۳۵» چینی

گزارش‌هایی از چین در ژوئیه ۲۰۲۵ نشان داد که جنگنده J-35 اکنون داخل تشکیل زیاد شده است، اگرچه تا این مدت اشکار نیست که شرکت Shenyang موفق به دریافت هرگونه خواست صادراتی برای آن شده است یا نه. در هر صورت، هیچ موردی به‌صورت رسمی قبول نشده است. در رابطه J-20، چین ممنوعیت صادرات برای J-20 Mighty Dragon وضع کرده است، شبیه با ممنوعیت صادرات F-22 Raptor توسط ایالات متحده.

همان گونه که پیش‌تر حرف های شد، پاکستان تنها مشتری صادراتی جاری J-10 است، هرچند گزارش‌هایی تأییدنشده مبنی بر خواست این جنگنده توسط مصر نیز انتشار شده. مصر تحت سختی قانون CAATSA آمریکا ناچار شد خواست‌های خود برای جنگنده‌های روسی Flanker را لغو کند. بعد از آن، ایالات متحده از فروش جنگنده‌های پیشرفته F-35 به مصر سر باز زد و توافق اولیه در دولت اول ترامپ را نادیده گرفت. به‌ همین شکل، امارات متحده عربی نیز بعد از خروج آمریکا از توافق فروش F-35، گمان خرید جنگنده‌های چینی را نقل کرده است.

برخی کشورها به‌گمان زیاد جنگنده‌های چینی خریداری نمی‌کنند

در حالی که بازارهای بالقوه صادرات جنگنده‌های چینی عمدتاً روی کشورهای اسبق وابسته به شوروی یا روسیه تمرکز دارند، اما نوشته به این سادگی نیست. به‌گفتن مثال، به‌علت رقابت‌های سیاسی، تقریباً غیرقابل فکر است که هند جنگنده‌های چینی خریداری کند، چون هند سال‌ها است در تلاش است اقتصاد خود را از چین جدا کند و حتی پروازهای مستقیم بین دو سرزمین را ممنوع کرده است.

هند اکنون مشغول تشکیل جنگنده‌های بومی همانند Tejas، مونتاژ تحت لیسانس جنگنده‌های روسی Su-30MKI، خرید Rafaleهای فرانسوی و به گمان زیادً خرید جنگنده‌های آمریکایی همانند F-21 (نسخه ارتقایافته F-16 برای هند) است.

گمان خرید جنگنده‌های چینی توسط ویتنام نیز پایین است، چرا که بی‌اعتمادی عمیقی نسبت به چین در این سرزمین وجود دارد. ویتنام به‌طور سنتی جنگنده‌های روسی خریداری می‌کرد، اما این کار اکنون برای این سرزمین دشوار شده است. همزمان با گسترش روابط دو سرزمین، گزارش شده که ایالات متحده در حال مذاکره برای فروش جنگنده‌های F-16 به ویتنام است. کشورهای منطقه آسیا-اقیانوسیه همانند کره جنوبی، ژاپن، فیلیپین و استرالیا نیز اصلاً چین را برای خرید جنگنده‌های تازه در نظر نمی‌گیرند.

این چنین گمان زیاد مقداری وجود دارد که هیچ‌یک از کشورهای عضو ناتو به فکر خرید جنگنده‌های چینی بیفتند. اکنون، کشورهای مقداری در آمریکای مرکزی و جنوبی جنگنده‌های خط مقدم در اختیار دارند، و زمان‌های صادراتی در آن منطقه محدود است. آرژانتین تهدید کرده می بود که جنگنده‌های چینی خریداری خواهد کرد، چراکه بریتانیا چندین دفعه فروش جنگنده به این سرزمین را مسدود کرده می بود، اما در نهایت آرژانتین موفق شد جنگنده‌های F-16 کارکرده دانمارکی را خریداری کند. این گمان وجود دارد که کشورهایی همانند کوبا و ونزوئلا در آینده جنگنده‌های چینی خریداری کنند.

صادرات جنگنده‌های چینی هم چنان محدود است

در منطقه آسیا، مشتریان بالقوه‌ای همانند مالزی، اندونزی و ایران برای جنگنده‌های چینی وجود دارند. به نقل از رویترز، اندونزی در حال بازدید خواست جنگنده‌های J-10 چینی است که توسط چین به این سرزمین نظر شده. یکی از مشتریان احتمالی جنگنده‌های چینی در آینده ایران است. بعد از آن‌که روسیه از تحویل جنگنده‌های مدرن به ایران خودداری کرد و بعد از دعوا جنگنده‌های اسرائیلی به ایران در سال ۲۰۲۵، گزارش شده که ایران در حال مذاکره فعالانه برای خرید جنگنده J-10C از چین است.

مطابق گزارش SIPRI در سال ۲۰۲۴، در رابطه صادرات تسلیحات جهانی، ایالات متحده در صدر جدول صادرات جنگنده‌های نظامی قرار دارد. در کل، آمریکا خواست‌هایی برای ۹۹۶ هواگرد رزمی دارد، بعد از آن فرانسه (۲۱۴)، کره جنوبی (۱۴۰)، روسیه (۷۱)، چین (۵۷)، ایتالیا (۵۰) و بریتانیا (۱۴) در رتبه‌های بعدی قرار دارند. این آمار شامل هلیکوپترهای رزمی نمی‌بشود، اما هواپیماهای سبک تهاجمی/آموزشی (همانند Yak-130 روسیه) را در بر می‌گیرد، به این علت همه این هواگردها لزوماً جنگنده‌های خط مقدم نیستند.

اکنون، صادرات جنگنده‌های چینی تا این مدت محدود است. با این حال، امکان دارد این صادرات به‌زودی گسترش چشمگیری اشکار کند، چراکه تقاضا برای جنگنده‌ها رو به افزایش است، توان صادراتی روسیه محدود مانده و چین در حال گسترش جنگنده‌های گسترش یافتهتر و دلنشین‌تری است. حتی روزنامه روسی Izvestia در ژوئیه ۲۰۲۵ نظر داده می بود که J-35 چینی می‌تواند گزینه‌ای برای جنگنده دریایی مورد نیاز روسیه در آینده باشد. برای چندین دهه، روسیه خود را کشوری پیشرو در گسترش و صادرات جنگنده‌ها می‌دانسته، نه کشوری واردکننده اما احتمالا به علت تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی، این رویه در سال‌های آینده تحول اشکار کند.