نوشته و ویرایش شده توسط تیم اسپایدر
یکی از سازمان‌هایی که امکان پذیر این روزها زیاد تر نامش را بشنوید، سازمان مردم نهاد یا همان ngo است. در این مقاله، شما را با سازمانهای مردم نهاد زیاد تر آشنا می‌کنیم و توضیح می‌دهیم که ngo چیست.
ngo مخفف چیست؟
پیش از جواب به این سوال مهم که ngo چیست، باید بدانیم این واژه در انگلیسی به چه معناست. ngo در زبان انگلیسی مخفف این ۲ کلمه است:
- Non-Governmental به‌معنی غیردولتی؛
- Organization مترادف با سازمان یا نهاد.
درنتیجه ngo در زبان فارسی مترادف با «سازمان غیردولتی یا مردم نهاد» است. این سازمان به‌اختصار «سمن» نامیده می‌بشود.
منظور از سمن چیست؟
سازمان مردم نهاد طبق معمول از گروهی از افراد راه اندازی شده است که جدا گانه از دولت‌ها می باشند. این کلمه را سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۵ میلادی برای اختلاف بین نهادهای دولتی و سازمانهای خصوصی ابداع کرد. سازمانهای مردم نهاد عموما توسط شهروندان عادی برای مقصد یا اراعه خدمتی خاص و انجام‌دادن کارهای داوطلبانه راه اندازی خواهد شد. این سازمان‌ها از ظرفیت خود برای پشتیبانی، در قسمت غیردولتی منفعت گیری می‌کنند.
بانک جهانی سمن‌ها را این‌طور تعریف می‌کند:
سازمانهای خصوصی که برای تسکین دردها، گسترش منافع فقرا، حفاظت از محیط‌زیست، اراعه خدمات اجتماعی یا گسترش جامعه فعالیت می‌کنند.
در ایران هم سمن تعریف شبیهی دارد. بر پایه «آیین‌نامه تشکل‌های مردم نهاد» مصوب سال ۱۳۹۵، سمن عبارت است از:
نهادی غیردولتی که به‌منظور فعالیت در راستای گسترش اجتماعی، فرهنگی و سیاسی تشکیل شده یا می‌بشود.
سازمانهای مردم نهاد ساختارهای مختلفی دارند. برخی از آنها امکان پذیر فعالیت جهانی کنند و فعالیت برخی دیگر به محله‌ای از شهری کوچک محدود می‌بشود. در دهه‌های قبل تعداد سازمانهای مردم نهاد و نفوذ آنها در قسمت‌های گوناگون رشد فزاینده‌ای داشته است. اکنون این گروه‌ها نه‌تنها مردمی فعالیت می‌کنند، بلکه مشاور دولت‌ها، آژانس‌های بین‌المللی و حتی سازمان ملل هم شده‌اند. کارکرد این گروه‌ها در دموکراسی به اندازه‌ای است که بعضی اوقات به آنها «سازمانهای جامعه مدنی» هم می‌گویند. «سازمان عفو بین‌الملل» و «صلیب سرخ» از جمله سمن‌های مشهوری می باشند که در سراسر جهان فعالیت می‌کنند.
سمن‌ها در جامعه چه نقشی دارند؟
با اهمیت ترین سؤالی که امکان پذیر سپس از فهمیدن مفهوم سمن از خودتان سوال کنید، این است که نقش ngo چیست؟ راه اندازی این سازمان یا گروه برای سرزمین چه منفعت‌ای دارد؟
در جامعه مدنی، سازمانهای مردم نهاد بازیگران مهم به شمار می‌روال. این سازمان‌ها در تغییرات اجتماعی نقش مهمی ایفا می‌کنند. فعالیت سمن‌ها امکان پذیر به مسائل اجتماعی، سیاسی، محیط‌زیستی و حقوق بشری مربوط باشد، اما به این حوزه‌ها محدود نیست. سازمانهای غیردولتی در جامعه گروه‌هایی را راه اندازی خواهند داد که:
- زیرساخت‌ها را نگه داری می‌کنند و بهبود می‌بخشند؛
- از استارتاپ‌ها و فعالیت‌های نوآورانه حمایتمی‌کنند؛
- رابطی بین دولت و مردم خواهد شد تا ربط این دو بهتر بشود؛
- سخنگوی گروه‌های اقلیت در جامعه‌اند؛
- شهروندان را به حل مسائل محلی و جهانی تشویق می‌کنند؛
- آموزش‌ها و پشتیبانی‌های ملزوم برای رسیدگی بهتر به پروژه‌ها و از بین بردن نگرانی‌های مردم جامعه را اراعه می‌کنند.
یقیناً مطابق پژوهش‌ها، زیاد تر این سازمان‌ها فعالیت سختی دارند. از یک‌سو دولت‌ها و از نظر دیگر شرکت‌هایی که می‌خواهند انتقادات واردشده به خود را سرکوب کنند، به این گروه‌ها و سازمان‌ها سختی می‌آورند. مقررات محدودکننده و راه اندازی کمپین‌هایی علیه سمن‌ها برای بی‌اعتبارکردن آنها نزد افکار عمومی از جمله مشکلات پیش روی سمن‌ها در سراسر جهان است.
انواع ngo چیست؟
برای دسته‌بندی سمن‌ها راه‌های بسیاری وجود دارد، اما در کل این سازمان‌ها به ۲ دسته تقسیم خواهد شد:
- سمن‌های عملیاتی که مقصد از تأسیس آنها طراحی و اجرای پروژه‌های مرتبط با گسترش است. این سازمان‌ها در سطح ملی و بین‌المللی راه اندازی خواهد شد.
- سمن‌های حمایتی که مقصد از تأسیس آنها رسیدن به هدفی خاص از طریق افزایش آگاهی است.
علاوه بر این، سمن‌ها را می‌توان بر پایه کارهایی که انجام خواهند داد هم تقسیم‌بندی کرد:
- سازمان گسترش غیردولتی (NGDO) که تنها بر مسائل مربوط به گسترش تمرکز می‌کند. «انجمن بین‌المللی فرهیختگان علمی و صنعتی ایرانیان» و «انجمن گسترش و ترویج ایمنی هوانوردی» در ایران مثالهایی از این نوع سمن می باشند.
- سازمان غیردولتی بین‌المللی (INGO) که در یک سرزمین ثبت می‌بشود، اما در دو یا چند سرزمین فعالیت می‌کند، همانند «سازمان عفو بین‌الملل» یا «اتحادیه آزادی‌های مدنی در اروپا».
- سازمان غیردولتی محیط‌زیستی (ENGO) همان طور که از نامش پیداست در حوزه محیط‌زیست فعالیت می‌کند همانند «صندوق جهانی حیات وحش» و «انجمن طبیعت ایران».
حالت سازمانهای مردم نهاد در ایران چطور است؟
بر پایه آخرین آماری که در وب‌سایت وزارت سرزمین در دسترس است، اکنون ۸۷۰ سازمان مردم نهاد فقط در معاونت شراکتهای اجتماعی این ورزات‌خانه ثبت شده‌اند و فعالیت می‌کنند. نوشته فعالیت سمن‌ها در لیست ngo های ایران به این موارد محدود می‌بشود:
- اجتماعی؛
- اتحاد اقوام و پشتیبانی به انسجام ملی؛
- امور بین‌الملل؛
- خیریه و پشتیبانی به نیازمندان؛
- زنان؛
- زیرساخت و گسترش؛
- صدمه‌های اجتماعی؛
- بشردوستانه؛
- سلامت و بهداشت؛
- تحکیم بنیان خانواده؛
- جوانان؛
- گسترش همکاری‌های بین‌المللی؛
- نگه داری آثار فرهنگی و تاریخی؛
- دوستی ایران با دیگر ملل؛
- علمی؛
- عمران و آبادانی؛
- فرهنگی؛
- گردشگری؛
- محیط زیست؛
- ورزشی.
علاوه بر این، بر پایه آخرین آمار حاضر در پایگاه خبر‌‌رسانی و خیریه‌‌های سرزمین، اکنون ۵۶۳۶۷ سمن در عرصه امور خیریه در سرزمین فعالیت می‌کنند.
اگر به این فهرست اسامی سازمان های مردم نهاد جهاد را هم اضافه کنیم، فهمید گسترش این نهاد مدنی در سرزمین می‌شویم. سازمانهای مردم نهادی که زیر نظر وزارت‌خانه جهاد کشاورزی فعالیت می‌کنند، بر پایه قانون اهداف و ماموریت های این وزارت‌خانه برای گسترش امور کشاورزی تأسیس خواهد شد.
قوانین مربوط به سمن‌ها در ایران
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ظرفیت بسیاری برای شراکت مردمی دارد. هم در مقدمه و هم در اصل‌های گوناگون این قانون بر همکاری مردم در مسائل گوناگون جامعه پافشاری شده است. اصول سوم، هفتم و صدم این قانون بیشتر از همه بر شراکت مردم در تعیین سرنوشت خود پافشاری کرده‌اند. در اصل بیست‌وششم هم بر آزادی تشکل‌ها پافشاری شده است:
احزاب، جمعیت‌ها، انجمن‌های سیاسی و صنفی و انجمن‌های اسلامی یا اقلیت‌های دینی شناخته‌شده آزادند، مشروط به این که اصول استقلال، آزادی، وحدت ملی، موازین اسلامی و مبنا جمهوری اسلامی را نقض نکنند. هیچ‌کس را نمی‌توان از شرکت در آنها منع کرد یا به شرکت در یکی از آنها ناچار ساخت.
بر همین مبنا، هیئت وزیران «آیین‌نامه اجرایی تأسیس و فعالیت سازمانهای غیردولتی» را در سال ۱۳۸۴ و «آیین‌نامه تشکل‌های مردم نهاد» را در سال ۱۳۹۵ تصویب کرد. اکنون، در ایران این قوانین و مقررات برای تأسیس و اداره سمن‌ها اجرا خواهد شد.
راه اندازی سازمان مردم نهاد در ایران
بر پایه آیین‌نامه تشکل‌های مردم نهاد، سمن‌ها نهادهایی غیردولتی و غیرانتفاعی می باشند. به‌زبان ساده‌تر، در قوانین ایران به سازمان‌هایی مردم نهاد می‌گویند که دولت و نهادهای حاکمیتی در تأسیس و اداره آنها هیچ نقشی نداشته باشند و فعالیت در آنها هیچ گونه منفعت اقتصادی را نصیب اعضا نکند.
برای ثبت سازمان مردم نهاد باید به سامانه معاونت امور سازمانهای مردم نهاد وزارت سرزمین مراجعه کنید. سپس از آن تا ۱۰ روز نتیجه خواست‌تان در همین سامانه اشکار می‌بشود.
بعد از اشکار‌شدن نتیجه، باید مشخصات مؤسسان سازمان را به همراه اساسنامه‌ای که برای آن تنظیم کرده‌اید، در این سامانه داخل کنید. در مرحله بعدی نماینده سازمان باید به اداره کل امور سازمانهای مردم نهاد در وزارت سرزمین مراجعه کند. در صورتی که در شهری غیر از تهران سکونت دارید هم نماینده سازمان باید به استانداری یا فرمانداری مراجعه کند و مدارک ملزوم را تحویل بدهد.
با تحویل مدارک ملزوم به وزارت سرزمین، استانداری یا فرمانداری، هیئت نظارت وابسته تا ۱ هفته زمان دارد درمورد صدور پروانه سمن تصمیم بگیرد. درنهایت هم با تصویب اساسنامه سمن و معارفه آن برای ثبت به‌گفتن شخصیت حقوقی، پروانه به هیئت مؤسس تحویل داده می‌بشود.
شرایط اعضای هیئت مؤسس ngo چیست؟
بر پایه ماده ۱۸ آیین‌نامه اجرایی تأسیس و فعالیت سازمانهای غیردولتی، برای راه اندازی هر سمن باید حداقل ۵ نفر به‌گفتن عضو هیئت مؤسس معارفه شوند. اعضای هیئت مؤسس باید این ویژگی‌ها را داشته باشند:
- داشتن ۱۸ سال همه؛
- تابعیت ایرانی؛
- داشتن صلاحیت تخصصی برای نوشته فعالیت سمن برای حداقل ۲ نفر از اعضا؛
- عدم عضویت در گروه‌هایی که بر پایه رأی دادگاه صالح محارب و معاند شناخته شده‌اند؛
- نداشتن سابقه محکومیت کیفری مؤثر که جهت محرومیت از حقوق اجتماعی می‌بشود.
در ماده ۱۷ آیین‌نامه تشکل‌های مردم نهاد، ۲ شرط دیگر هم به این شرایط اضافه شده است:
- التزام به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛
- عدم وابستگی به احزاب، سازمان‌ها و گروه‌های غیرقانونی.
هزینه‌های سمن از کجا فراهم می‌بشود؟
یکی از دغدغه‌ها و نگرانی‌های مهم اعضای سمن‌ها برآورده‌کردن نیازهای مالی این سازمان‌ها است. این سازمانهای غیردولتی در کشورهای گوناگون با پشتیبانی دولت‌ها، سازمان‌هایی همانند سازمان ملل یا بانک جهانی، خیرین و مؤسسات خصوصی اداره خواهد شد.
در سرزمین ما بر پایه ماده ۶ آیین‌نامه اجرایی تأسیس و فعالیت سازمانهای غیردولتی، منبع های مالی سمن‌ها عبارت‌اند از:
- هدیه، اعانه و هبه اشخاص حقیقی و حقوقی اعم از داخلی و خارجی و دولتی و غیردولتی.
- وقف و حبس.
- وجوه حاصل از فعالیت‌های انجام‌شده در چارچوب نوشته فعالیت، اهداف و اساسنامه سازمان و این آیین‌نامه.
- حق عضویت در سازمان.
مطابق ماده ۳۰ آیین‌نامه تشکل‌های مردم نهاد، هر سمن باید منبع های فراهم هزینه‌های خود را در اساسنامه اشکار کند.
نظارت بر فعالیت سمن‌ها
مطابق با ماده ۷ آیین‌نامه تشکل‌های مردم نهاد، شورایی به‌نام «شورای ملی گسترش و حمایتاز تشکل‌ها» بر فعالیت این سازمان‌ها نظارت می‌کند. معاون اجتماعی وزیر سرزمین رئیس این شوراست. اعضای دیگر این شورا نماینده‌هایی از این وزارت‌خانه و سازمان‌ها می باشند:
- وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی؛
- وزارت ورزش و جوانان؛
- وزارت‌خانه دادگستری؛
- وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی؛
- سازمان حفاظت از محیط‌زیست؛
- معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری؛
- معاونت حقوقی رئیس‌جمهور؛
- ۴ نماینده منتخب از تشکل‌های ملی و منطقه‌ای.
بر پایه ماده ۲۸ همین آیین‌نامه، در صورتی که یک سمن کاری خلاف قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران انجام دهد، این مرحله های اجرا می‌بشود:
- تذکر شفاهی و ۱ ماه مهلت برای اصلاح حالت سمن.
- تذکر کتبی با درج در پرونده با مهلت ۱ماهه برای اصلاح حالت.
- تعلیق پروانه سمن به‌زمان ۳ ماه.
- تقاضای لغو پروانه فعالیت سمن از دادگاه در صورت عدم اصلاح حالت.
سؤالات رایج
– برای ثبت سازمان مردم نهاد باید به کجا مراجعه کنیم؟
برای ثبت این سازمان ۲ راه دارید. هم می‌توانید اینترنتی، یعنی از طریق سامانه معاونت امور سازمانهای مردم نهاد وزارت سرزمین، عمل کنید و هم با مراجعه حضوری به اداره کل امور سازمانهای مردم نهاد در وزارت سرزمین، استانداری‌ها و فرمانداری‌های سرزمین خواست صدور پروانه سمن را ثبت کنید.
– مدارک ملزوم برای خواست صدور پروانه ngo چیست؟
برای تقاضای ثبت سمن باید مدارک شناسایی، مدرک تحصیلی ۲ عضو مؤسس کارشناس در عرصه فعالیت سازمان و معارفه‌نامه نماینده هیئت مؤسس را اراعه کنید.
– آیا سازمان مردم نهاد در فعالیت دستگاه‌های اجرایی دخالتی دارند؟
بر پایه قوانین و مقررات حاضر، سمن‌ها می‌توانند در حوزه فعالیت اساسنامه خود و اموری همانند مشاوره دولت شراکت کنند.
دسته بندی مطالب
